Hướng dẫn chi tiết nhất cách bày đồ thờ trên bàn thờ gia tiên gồm: Sơ đồ bài trí và giải thích ý nghĩa đảm bảo đúng theo phong thủy và tín ngưỡng của người Việt từ xưa đến nay.
Sơ đồ sắp xếp đồ thờ trên bàn thờ gia tiên
Vị trí 1 – 2: Hoành phi – câu đối, đại tự, cuốn thư
Bức hoành phi câu đối hay cuốn thư câu đối là phần đầu tiên được đặt trên cùng của bàn thờ.
Hoành phi, đại tự hay cuốn thư sẽ được đặt ở vị trí trung tâm, sát tường được viết bằng chữ Nho và thường có nội dung là Quang Lưu Đức (ý nghĩa: nhắc tới công đức của tổ tiên lưu truyền lại cho con cháu, phù hộ con cháu, soi sáng đường lối các thế hệ sau).
Câu đối luôn được đi kèm với bức hoành phi, đại tự hay cuốn thư tạo thành bộ Hoành phi câu đối. Câu đối trong thờ cúng gia tiên có nội dung chủ yếu là: công đức, chí hướng của tổ tiên, lời căn dặn dành cho con cháu.
Câu đối luôn luôn đi kèm với bức Hoành Phi, Đại Tự hoặc Cuốn Thư tạo thành bộ Hoành phi câu đối, Cuốn thư câu đối. Đôi câu đối được bày ở 2 bên và thấp hơn bức hoành phi một chút và ở 2 bên bàn thờ gia tiên. Có thể treo sát tường hoặc treo ốp vào hai bên cột của nhà thờ, hoành phi treo hơi xiên xuống góc 15-30 độ. Câu đối thuộc loại văn biền ngẫu gồm hai vế đối nhau nhằm biểu thị quan điểm của tác giả, tình cảm của tác giả trước một sự vật, hiện tượng nào đó. Đôi câu đối trong thờ cúng gia tiên chủ yếu tập trung vào nội dung: công đức, chí hướng của tổ tiên, lời căn dặn của tổ tiên dành cho con cháu.
Vị trí 3: Ngai thờ, ỷ thờ
Ngai thờ hay ỷ thờ sẽ được đặt ở chính giữa và phía trong cùng của bàn thờ. Có rất nhiều loại ngai thờ được đúc đồng hoặc gỗ sơn son thếp vàng.
Bên trên ngai thờ đặt bài vị, linh vị tổ tiên.
Vị trí 4: Di ảnh thờ
Di ảnh thờ có thể thay thế bằng tượng đồng chân dung của ông bà, tổ tiên.Tượng đồng cần chú ý đặt theo kích thước phù hợp không nhỏ quá mà cũng không to quá thường có chiều cao khoảng 42cm.
Di ảnh thờ được đặt đối xứng 2 bên phía trong của bàn thờ theo nguyên tắc phong thủy “tả Nam, hữu Nữ” nghĩa là nam đặt bên trái, nữ đặt bên phải.
Vị trí 5 – 6 – 7: Đỉnh thờ – Chân nến – Hạc thờ
3 vị trí 5,6,7 gồm có đỉnh thờ, đôi chân nến và đôi hạc thờ được kết hợp tạo thành bộ tam sự hoặc bộ ngũ sự trên bàn thờ gia tiên. Đỉnh thờ đứng ở trước ngai thờ và ngay sau bát hương. Tiếp đến là đôi chân nến đứng 2 bên rồi đến đôi hạc thờ.
Đỉnh thờ
Đỉnh thờ dùng để đốt trầm hương những ngày lễ, tết tạo hương thơm thanh khiết, không khí linh thiêng, tỏ lòng thành kính với ông bà, tổ tiên. Trên nắp đỉnh thờ là con lân, con nghê trong tư thế nhìn ra có ý nghĩa rằng Lân là hiện thân của sức mạnh tầng trên, sự trong sáng và trí tuệ nên nó kiểm soát tâm hồn kẻ hành hương, sự trong sáng của con cháu khi đứng trước bàn thờ.
Đôi chân nến
Đôi chân nến được làm bằng gỗ hoặc bằng đồng. Ngoài tác dụng thắp nến, tỏa sáng cho bàn thờ thì đôi chân nến còn có công dụng rất quan trọng khác.
Chân nến bên Tả (hướng Đông) tượng trưng cho hành Dương, tức là mặt Trời;Chân nến bên Hữu (hướng Tây) tượng trưng cho hành Âm, tức là mặt Trăng.
Cần có đủ ánh sáng mặt trời và mặt trăng để Nhật Nguyện đổi vấn đề ngày đêm tuần tự thì muôn vật mới được sinh sôi, trưởng thành, luân phiên nhịp nhàng theo quy luật tự nhiên.
Đôi hạc thờ
Đôi hạc thờ là hình ảnh hạc đứng trên mai rùa thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa trời và đất, âm và dương. Hạc thường hiện hữu bên các vị thần tiên và là biểu tượng của sự trường thọ. Rùa là linh vật trong tứ linh, biểu tượng của sự trường tồn, vĩnh cửu. Hạc đứng trên mai rùa biểu thị sự khát vọng trường tồn của người Việt.
Đỉnh thờ – chân nến – hạc thờ thường được bán hoặc đặt làm theo bộ phù hợp với mẫu bàn thờ gia tiên có sẵn để đảm bảo không tương phản màu sắc hay kích thước.
Tùy theo kích thước của bàn thờ gia tiên mà chọn bộ đồ thờ phù hợp:
Bàn thờ >2m: bộ đồ thờ 65cm-70cm;Bộ thờ khoảng 1m53, 1m76,1m97: bộ đồ thờ 50cm, 60cm, 65cm;Bàn thờ chung cư cỡ nhỏ <1m27: bộ đồ thờ 40cm, 45cm.
Vị trí 8: Bát hương
Bát hương là đồ thờ quan trọng nhất và không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên. Bát hương gồm một hoặc 3 bát được xếp ngay trước bộ tam sự, ngũ sự.
Ý nghĩa thờ của từng bát hương
Bát hương ở giữa: thờ chung các vị thần linh, thổ địa;2 bát hương hai bên: thờ bà cô ông mãnh và thờ tổ tiên.
Bát hương là cửa ngõ để con người mong cầu nhận được điều may mắn, tốt đẹp, phi phàm từ cõi hư vô. Bát hương được chạm khắc hoa văn “song long chầu mặt nguyệt”.
Bát hương được làm bằng sứ hoặc bằng đồng.
Vị trí 9: Đôi mâm bồng
Đôi mâm bồng dùng để đựng hoa quả, trầu cau, tiền vàng mã. Vị trí đặt mâm bồng là phần phía trước và hai bên của ban thờ.
Mâm bồng hướng Đông: để hoa (Đông Bình)Mâm bồng hướng Tây: đặt quả (Tây Quả)
Ý nghĩa đặt hoa quả trên mâm bồng là để mặt trời hàng ngày bình minh lóe sáng cho muôn hoa đua nở rồi hết ngày mặt trời gác núi thì kết trái để mong cầu nhịp, màu nào thức lấy.
Mẫu mâm bồng đẹp
Vị trí 10 – 11: Đài thờ, khay chén thờ
Bộ đài thờ, chén thờ hay chóe thờ được đặt phía trước của bát hương. Để đựng chén thờ ta dùng khay chén thờ được làm bằng gỗ hoặc đồng phù hợp với bộ đài thờ, chén thờ phía trên.
Bộ đài thờ gồm:
3 hoặc 5 đài nhỏ có nắp và nắp có núm để cầm;Các đài đựng chén nhỏ bên trong chứa rượu, nước, muối, gạo tùy theo phong tục của từng nơi.
Một số bộ đài thờ, chén thờ, chóe thờ
Vị trí 12 – 13 – 14: Ống đựng hương – Đôi lọ hoa – Đèn thờ
Ống đựng hương, đôi lọ hoa và đèn thờ được đặt ở vị trí hai bên phía ngoài cùng của bàn thờ ở vị trí từ trên xuống dưới (theo hình sơ đồ).
Ống đựng hương để đựng hương hoặc cắm đũa trên bàn thờ gia tiên;Đôi lọ hoa để cảm hoa những ngày lễ, Tết. Có thể dùng hoa bằng đồng để thay thế hoa tươi;Đèn thờ thường được làm bằng đồng, có thể dùng điện để thắp sáng bàn thờ gia tiên.
Trên đây là sơ đồ và giải thích ý nghĩa của toàn bộ 14 món đồ thờ đầy đủ nhất trên bàn thờ gia tiên. Tuy nhiên, tùy vào từng gia đình và không gian phòng thờ hay bàn thờ người ta có thể lược bỏ bớt một số đồ thờ để bàn thờ trông đơn giản mà vẫn trang nghiêm và sang trọng. Một số trường hợp có thể tối giản đồ thờ là bàn thờ chung cư, bàn thờ của gia đình có không gian thờ nhỏ, hẹp hoặc nhà trọ, nhà thuê.
